صبا کریمی: به‌تازگی نمایشگاه عکس فیلم‌های دفاع مقدس به مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر با عنوان «سومین روز» در گالری سینماتوگراف در موزه سینمای ایران افتتاح شده است. در این نمایشگاه منتخبی از مجموعه عکس‌های 7 عکاس سینمای ایران که برخی از آثار سینمایی با موضوع دفاع مقدس را عکاسی کرده‌اند، به مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر به نمایش گذاشته شده است.

واقعیت این است که سینمای ایران هیچ‌گاه نسبت به واقعه دفاع مقدس و سال‌های جنگ تحمیلی، دوران سازندگی و آسیب‌های اجتماعی و تبعات جنگ در سال‌های پساجنگ بی‌تفاوت نبوده و آثار قابل توجه و ماندگاری از روزهای جنگ در سینما خلق شده است. از فیلم‌هایی همچون «عقاب‌ها»، «کانی مانگا»، «افق»، «حمله به اچ3»، «دیار عاشقان»، «پرواز در شب»، «دیده‌بان»گرفته تا «آژانس شیشه‌ای»، «پرواز در شب»، «دوئل» و ...، همه به اتفاقات دوران جنگ و رویدادهای پس از آن پرداخته‌اند.

سینما؛ دریچه‌ای شفاف به روزهای جنگ

در طول تاریخ جنگ‌ها و آتش‌افروزی‌ها تأثیرات بسیاری روی زندگی ملت‌های مختلف گذاشته است. در این میان هنر و بویژه ادبیات و سینما بیشترین تأثیر را از جنگ گرفتند و هنرمندان منعکس‌کننده رویدادهای پرالتهاب، وحشت‌انگیز و تأثیرگذار جنگ و عواقب آن بر زندگی میلیون‌ها انسان بوده‌اند؛ چنانکه سینما و ادبیات بیشترین حجم آثار دفاع مقدس را به خود اختصاص داده‌اند و در این بین سینما به دلیل جذابیت‌های بسیاری که دارد، همواره ابعاد بیشتر و وسیع‌تری از جنگ را منعکس کرده است. البته کتاب‌های ارزشمند بسیاری هم به چاپ رسیدند که جنگ را در قالب کلمات مصور کردند اما سینما بنا به دلایل مذکور از اقبال بهتری در این بین برخوردار بود.

سینما از دهه 60 به بعد در 4 دوره تاریخی روزهای متفاوتی را به خود دیده است. دهه 60 سال‌های پر از اتفاقی برای سینمای دفاع مقدس بود و آثار ماندگاری در این دوران خلق شد. دهه 70 فیلم‌های جنگی بیش از پیش با اقبال مواجه شدند و بیشترین جوایز و تقدیر و تجلیل‌ها را به خود اختصاص دادند و این دهه به یکی از پرکارترین دهه‌های سینمای جنگ و دفاع مقدس تبدیل شد. دهه 80 سال‌های پرحاشیه‌ای برای سینمای دفاع مقدس بود و دهه 90 نیز سینماگران جوان و نوظهوری با یک نگاه تازه و بدیع پا به این مسیر پر پیچ و خم و پر از داستان گذاشتند.

عکاسی دفاع مقدس؛ همچنان زنده و پویا

در این میان عکاسی جنگ هم راه خود را به‌خوبی پیموده است. در این زمینه می‌توان از تصاویر مستند در روزهای جنگ تحمیلی که امروز بسیاری از آن‌ها تحت مجموعه‌کتاب‌های مختلفی به چاپ رسیدند و یا در قالب نمایشگاه‌های متنوعی به نمایش درآمدند، یاد کرد. در کنار آن‌ها نیز مستندهای بسیاری هم از آن دوران ساخته و تولید شده است. اما با این حال یکی از مهم‌ترین مقاطع تاریخی در جریان جنگ تحمیلی، فتح خرمشهر است که می‌توان آن را جزو دوران درخشان 8 سال دفاع مقدس قلمداد کرد و خودِ این رویداد مهم به‌تنهایی دستمایه ساخت بسیاری از آثار سینمای ایران شده است؛ فیلم‌هایی همچون «بلمی به سوی ساحل»، «کیمیا»، «سرزمین خورشید»، «روز سوم»، «شب واقعه»، «کودک و فرشته»، «عصر روز دهم» و... آثاری هستند که با محوریت آزادسازی و فتح خرمشهر جلوی دوربین رفته‌اند.

در نمایشگاه «سومین روز» هم به همین مناسبت آثاری از میترا محاسنی برای عکاسی فیلم «برج مینو» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا؛ بابک برزویه برای عکاسی فیلم‌های «نجات یافتگان» و «سفر به چزابه»؛ امیر عابدی برای عکاسی فیلم «مزرعه پدری» از ساخته‌های رسول ملاقلی‌پور؛ علی نیک‌رفتار برای عکاسی فیلم «طبل بزرگ زیر پای چپ» به کارگردانی کاظم معصومی؛ حبیب مجیدی برای عکاسی فیلم «کودک و فرشته» ساخته مسعود نقاش‌زاده؛ امیرحسین شجاعی برای عکاسی فیلم‌های «ملکه» به کارگردانی محمدعلی باشه‌آهنگر و «ویلایی‌ها» ساخته منیر قیدی؛ و حمید جانی‌پور برای عکاسی فیلم «شیار 143» به کارگردانی نرگس آبیار در معرض دید عموم قرار گرفته است.

آرشیوی غنی در نمایشگاهی مختصر

نکته قابل توجه در برپایی نمایشگاه عکس «سومین روز» انتخاب عکس‌ها توسط خود عکاسان بوده است. هر یک از عکاسان به انتخاب خود عکس‌هایی از صحنه و پشت صحنه سینمای دفاع مقدس را به نمایش گذاشته‌اند که دیدنش برای مخاطبان و علاقه‌مندان خالی از لطف نخواهد بود.

اما یکی از مواردی که هم به نظر می‌آید از ضعف‌های این نمایشگاه باشد، تعداد کم عکس‌ها در مقابل داشتن آرشیو قابل توجهی از عکس فیلم‌های دفاع مقدس است. در موزه سینماتوگراف کمتر از 20 عکس از 9 فیلم روی دیوار رفته است که به نظر می‌آید نسبت به آرشیوی که در این ژانر وجود دارد، این تعداد عکس بسیار ناچیز است.

از سویی دیگر برپایی نمایشگاه عکس از فیلم‌ها چند سالی است که در حاشیه جشنواره فیلم فجر و در برج میلاد برپا می‌شود و تعداد بسیاری عکس از تولیدات سالانه سینما در معرض دید قرار می‌گیرد و این اتفاق تازه‌ای از نمایش عکس فیلم‌های سینمایی در قالب یک نمایشگاه نیست. به همین دلیل این‌طور به نظر می‌آید که بهتر بود از این نمایشگاه استفاده قابل قبول‌تر و کاراتری صورت بگیرد و صِرف یک حرکت نمادین و مناسبتی نباشد. برپایی نمایشگاهی همچون «سومین روز»، علی‌رغم این که بهانه بسیار خوبی برای به‌نمایش‌گذاشتن عکس فیلم‌های سینمایی و پشت صحنه آن‌هاست، اما فرصتی است که بهتر می‌توان از آن بهره برد و نباید این فرصت را تنها با نمایش تعداد کمی قطعه عکس سوزاند.

علاقه‌مندان برای بازدید از این نمایشگاه می‌توانند هر روز از ساعت 12 تا 22 به گالری سینماتوگراف واقع در موزه سینمای ایران مراجعه کنند.